Leven in een prettig en veilig land
Jij wilt toch ook leven in een prettig en veilig land?
De Tweede Wereldoorlog heeft enorme en verstrekkende gevolgen. Wat toen is gebeurd heeft nog steeds invloed op hoe wij nu denken en doen. Daarom is het nodig dat we weten wat er gebeurd is en hoe het zo ver heeft kunnen komen. We willen immers niet dat dit nog eens gebeurt? Wat kunnen we leren van het verleden, en doen we dat dan ook? Wellicht kunnen onderstaande verwijzingen naar films en teksten uit boeken helpen ons daar nog wat meer bewust van te zijn .
Broken Silence/Verbroken Stilte is een documentaire onder regie van Bob Entrop. Een Roma radioverslaggever probeert te begrijpen wat er is gebeurd met de Sinti en Roma tijdens de Tweede Wereldoorlog, en waarom zij zijn blijven zwijgen over de zigeuner-holocaust. Waarom verloochenen zij hun afkomst. Zien zij parallellen tussen het verleden en het heden? Hij put hoop en inspiratie uit een speech in de Duitse Bundestag van Zoni Weiss, een Sinto uit Nederland. Tegelijkertijd vreest hij dat de geschiedenis van toen zich in het heden herhaalt. Een productie van Entrop&deZwartfims, Breda.
Niemand wil ze hebben, geschreven door Linda Polman. (Uitgeverij Jurgen Maas, Amsterdam 2019,ISBN 978 94 91921 53 7, NUR 740). Haar verhaal over het Europese vluchtelingenmanagement begint in 1938 in Evian (Frankrijk) bij de eerste internationale top over de vluchtelingencrisis in Europa. In haar nawoord, Echo’s van Evian, zijn haar conclusies weergegeven.
Begin citaat
We kunnen geen onbeperkte aantallen (vluchtelingen) binnenlaten, omdat de kiemen van antisemitisme hier al bestaan, net als in andere Europese landen. Willekeurig toelaten zou het heersende klimaat van liefdadigheid en goede wil slechts in verwarring brengen.
Premier Hendrikus Colijn in The New York Times (16 november 1938)
Europa moet nu een heldere boodschap uitdragen: wij kunnen niet doorgaan met het bieden van bescherming en hulp. Europa moet greep krijgen op migratie, want dat is wat (het populisme) heeft doen ontvlammen.
Hillary Clinton in The Guardian (22 november 2018)
Dat Nederland de Joodse vluchtelingen uit Duitsland in 1938 tot persona non grata verklaarde was voor hun eigen bestwil, zei de toenmalige Nederlandse regering. Ze toelaten zou slechts leiden tot verergering van de toch al woekerende haat tegen Joden. In 2017, op een haar na tachtig jaar later, kwam de Nederlandse regering met hetzelfde argument op de proppen toen het besloot om de rechten van vluchtelingen in te perken. Mensen met een status zouden gedurende de eerste twee jaar van hun verblijf in Nederland hun aanspraak op bijstand en zorg- en huurtoeslagen verliezen. De Volkskrant schreef over de maatregel: “De coalitie hoopt met de beperking van burgerrechten tegemoet te komen aan het breed levende idee onder Nederlanders dat nieuwkomers meer profiteren van de verzorgingsstaat dan zij”. De redenering van de regering was dat het beter was om met die gevoelens rekening te houden.
Een andere overeenkomst tussen toen en nu is dat beleidsmakers vluchtelingen hardnekkig “migranten” blijven noemen. De opgejaagde, kaalgeplukte “migranten” die in 1938 van de ene grensovergang naar de andere doolden, om door grensbewakers steeds naar Duitsland te worden teruggeduwd, zien we nu in de gedaante van “migranten” die over de Balkan en door Zuid Europa trekken. Bij elke grens worden ze weggestuurd, niet alleen door lokale wetsdienaars, maar met name op de Balkan ook door burgers met knuppels en honden.
We horen van politici dat zich IS-strijders en ander gespuis verstoppen tussen de “migranten” in de bootjes uit Turkije en Libië. Ook dat is een angst van alle tijden: een reden voor Frankrijk om zijn grenzen te sluiten in 1938 was dat er zich “Trojaanse paarden” in de Joodse “migratiestroom” bevonden, vol onruststokers en spionnen.
Het concept van de “ontschepingsplatforms” is eveneens terug. In Evian pleitten Europese leiders ervoor om een oplossing voor het “joodse probleem” buiten Europa te zoeken. Madagaskar en de Britse koloniën in Oost-Afrika werden genoemd als mogelijke plekken om vluchtelingen te kunnen lozen. De UNHCR en het IOM staan klaar om het platformmodel verder uit te rollen, zei EU-buitenland-chef Frederica Mogherini in juni 2018. Welke rechten mensen zullen hebben op de ontschepingsplatforms is een vraag die niemand nog heeft beantwoord. Vluchtelingen en migranten zullen er buiten het blikveld van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens blijven. Het Hof kan alleen uitspraken doen over zaken die zich afspelen op het Europese continent (en in Rusland en Turkije) en komt buitenspel te staan: onafhankelijke controle op een eerlijke procedure en menswaardige behandeling zal niet meer mogelijk zijn.
We zien zelfs het verhaal van het schip St. Louis uit 1939 nu in een hervertelling. In 1939 zwierf de St. Louis de wereld over op zoek naar een veilige plek voor de 937 Joodse vluchtelingen uit Duitsland aan boord. Vandaag varen reddingsschepen met vluchtelingen en migranten van haven naar haven over de Middellandse Zee. Ze zijn nergens welkom.
In 2018 was het aantal asielzoekers dat naar de EU reisde spectaculair gedaald: van 1,3 miljoen in 2015 naar rond d 150.000 in 2018. Zo weinig had Europa er in geen jaren gezien. Maar de discussie in Europese parlementen en in veel media gaat tegen beter weten in verder in termen van “miljoenen Afrikanen” die van plan zouden zijn naar Europa te komen. Nog steeds is “de waarheid onbelangrijk en geheel ondergeschikt aan tactiek en psychologie” zoals Goebbels destijds al wist.
Onderzoekers van de Border Criminologies Unit van Oxford University constateerden in 2018 dat Europa “geobsedeerd” is door de bestrijding van migratie. “ Het is bereid elke morele en humanitaire prijs te betalen om vluchtelingen en migranten uit Europa te weren” schreven ze. Sinds de oprichting van de EU in 1993 zijn al tenminste 30.000 vluchtelingen en migranten op weg naar Europa om het leven gekomen. De route naar Europa is de dodelijkste van alle reizen die mensen moeten maken als ze niet de juiste stempels in hun paspoort hebben. In vergelijking is de weg voor vluchtelingen en migranten naar de VS kinderspel, met op de grens met Mexico “slechts” 10.000 doden in dezelfde periode. Terecht concludeerde de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties in 2018 over het Europese “vluchtelingenmanagement” dat “Europa een beleid heeft ontwikkeld dat impliciet of expliciet de dood accepteert als een effectief antimigratie-instrument” . Dat is een treurige constatering over een continent dat zich na de Tweede Wereldoorlog met “nooit meer” voornam om een baken van beschaving voor de rest van de wereld te zijn.
Einde citaat.
Onze democratische waarden
We kijken terug om beter te weten hoe wij de samenleving nu in willen richten. Daarbij hebben we het vaak over de waarden die wij belangrijk vinden. Maar welke waarden zijn dat dan eigenlijk?
Het is best moeilijk daar een goed antwoord op te geven. Vaak wordt de vrijheid van meningsuiting genoemd of wordt verwezen naar vrijheid in het algemeen, of worden begrippen als racisme en discriminatie aan de orde gesteld. Dat gebeurt op veel verschillende manieren en soms ook wel eenzijdig, maar dan wordt er in ieder geval aandacht aan besteed. Als iemand er echt diep op in wil gaan wordt nogal eens verwezen naar de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (VN), naar het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens of naar onze Grondwet.
Wij willen het een beetje compacter houden en hebben daarom aansluiting gezocht bij de vier kernwaarden die worden genoemd in de Participatieverklaring van onze Inburgeringsregeling (2021). Die zijn uiteraard niet alleen van belang voor mensen die hier inburgeren, maar gelden natuurlijk voor iedereen die deel uitmaakt van onze samenleving.
Te downloaden op Participatieverklaring | Formulier | Rijksoverheid.nl
Vrijheid;
Gelijkwaardigheid;
Solidariteit;
Participatie.
Maarten Hennis, cabaretier en aankomend leraar, schreef over waarden:
Van oudsher is Nederland bij uitstek een plaats waar tolerantie een groot goed is. Bijvoorbeeld naar andere geloofsovertuigingen of andersdenkenden. Niet voor niets vluchtten veel mensen uit heel Europa naar het vrijdenkende en tolerante Nederland. Joden uit Portugal zoals Baruch d’ Spinoza met zijn ouders vonden hier een veilig heenkomen. Veel Hugenoten en protestanten vestigden zich hier op de vlucht voor de katholieken. Terwijl de katholieken die in Nederland woonden toch nog steeds min of meer geaccepteerd werden.
Na veel strijd, tegenslagen en hervormingen is Nederland nu een democratie en rechtsstaat. Dat betekent dat iedereen dezelfde rechten heeft en dat iedereen zich aan dezelfde regels moet houden. In Nederland spelen de waarden VRIJHEID, GELIJKWAARDIGHEID en SOLIDARITEIT een centrale rol. Met deze waarden hangen rechten samen waarop iedereen een beroep kan doen. Deze waarden kunnen alleen standhouden als iedereen actief bijdraagt aan de samenleving. PARTICIPATIE is in Nederland heel belangrijk.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was er van vrijheid geen sprake. Als mensen hun mening uitten en die kwam niet overeen met die van de bezetter dan riskeerden ze een straf. Dat gold ook voor mensen met een afwijkende seksuele geaardheid. En zeker voor mensen met een afwijkend geloof of afkomst. De straffen liepen uiteen van een standje, tot werkkamp, tot marteling, tot concentratiekamp, tot doodstraf. En vaak een combinatie hiervan.
Wat je tijdens de Tweede Wereldoorlog wel meer mocht was discrimineren. Joden, Roma, Sinti en homoseksuelen o.a. mochten openlijk uitgescholden en uitgesloten worden.
Tegenwoordig mag je niet meer discrimineren, aanzetten tot haat of oproepen tot vijandigheid. Is dit dan een vrijheidsbeperkende maatregel? Gelijkwaardigheid is ook één van de vier kernwaarden.
Tegenwoordig heeft de overheid de plicht mensen te beschermen tegen uitbuiting en ongelijke behandeling. En hebben burgers recht op een veilige leefomgeving, fatsoenlijke huisvesting, eerlijke arbeidsvoorwaarden en goede medische zorg. Burgers en overheid zijn samen verantwoordelijk voor het welzijn van alle inwoners. Dat noemen we solidariteit.
Tijdens de Tweede wereldoorlog moesten de burgers vooral beschermd worden tegen de overheid die in handen was van de bezetter. Een bezetter die het niet zo nauw nam met de arbeidsomstandigheden in de werkkampen en zich ook niet bekommerde om fatsoenlijke huisvesting in bijvoorbeeld de concentratiekampen. En ik denk dat ik me dan voorzichtig uitdruk. Maar hier moeten we ook de hand in eigen boezem steken. Waar was de solidariteit van de landgenoten die samenwerkten met de bezetter en onderduikers en verzetsstrijders verraadden?
De vier kernwaarden
VRIJHEID, GELIJKWAARDIGHEID, SOLIDARITEIT EN PARTICIPATIE zijn essentieel voor een gezonde en gelukkige samenleving. Dus moeten we ze bewaken tegen aanvallen van buitenaf, maar ook zeker van binnenuit. Er zijn genoeg voorbeelden te bedenken waarbij we ons onvoldoende van deze kernwaarden aantrekken of hebben aangetrokken. Dat geldt voor anderen, zowel voor individuen als voor organisaties. Maar laten we vooral ook goed naar onszelf kijken. Dus houdt af en toe jezelf eens tegen het licht en vraag jezelf af: ‘Als iedereen denkt zoals ik denk en doet wat ik doe, elkaar behandelt zoals ik mensen behandel, woon ik dan in een leuk land?’
Discussie
Deze vier kernwaarden nodigen uit tot discussie. Dat geldt voor iedere waarde op zich, maar zeker ook voor hun onderlinge samenhang binnen onze samenleving. Zijn ze nu aanvullend, of met enige regelmaat juist ook strijdig met elkaar? Voor de discussie is het vaak handig daar een beeld van te hebben. Jaap Rossen ontwierp daarvoor een concept of model waarvan de basisvorm hier is weergegeven.
Het V-G-S-P model
Kenmerken van het model:
- De kernwaarden van burgerschap, zoals aanwezig in de ‘Participatieverklaring’ voor nieuwkomers zijn: Vrijheid, Gelijkwaardigheid, Solidariteit en Participatie
- Ze zijn geplaatst in de context van een functionerende democratie
- De pijl rondom een kernwaarde symboliseert de reflectie op de definitie en betekenis van die kernwaarde
- De dubbele pijlen symboliseren de wederzijdse betrekking tussen de kernwaarden (spanning, dilemma’s, contradicties, versterking, e.d.) voor de staat, bevolkingsgroepen en individuele burgers.
Gebruikswaarde van het model:
- Door binnen de grenzen van het model te blijven, wordt het domein van de ‘waardeneducatie in het algemeen’ beperkt tot het deeldomein van ‘waardeneducatie burgerschap’, op basis van de vier kernwaarden V, G, S en P en hun onderlinge relaties. Hierbij wordt ervan uitgegaan dat deze vier kernwaarden niet alleen voor nieuwkomers relevant zijn, maar voor elke burger.
- Door bij elke dubbele pijl in het model na te gaan wat de kenmerken zijn van de onderlinge betrekkingen tussen de kernwaarden zijn bruikbare onderwerpen en bronnen te achterhalen die voor educatie kunnen worden gebruikt. Googelen op ‘Kernwaarde x versus kernwaarde y’ levert een veelheid aan materiaal. Een voorbeeld: ‘Vrijheid versus Solidariteit’; ‘Ikke, ikke, ikke dus de rest kan stikken?‘.